අපි කාගෙත් සිතේ පිටසක්වල ජීවීන් ගැන කුතුහලයක් තිබෙනවා. පොළොන්නරුවේ කන්දේගම තිබෙන දානිගල කන්දත් පිටසක්වල ජීවීන් සම්බන්ධ කතා ගෙතුණු තැන්. හැබැයි ඇත්තටම කන්දේගම පුරාවිද්‍යාත්මකව ඉතා ඉහළ වැදගත්කමක් ඇති තැනක් බව ඔබට මේ ලිපියෙන් පැහැදිලි වේවි. සොබාදහමට වගේම ඉතිහාසයට කැමති සංචාරකයන් දානිගල නගින්න ගියත් පසුගිය කාලයේ නම් වසංගත අවදානම එය නැවතිලා තිබුණා.
පිහිටීම
උතුරුමැද පළාතේ පොළොන්නරුව දිස්ත්‍රික්කයට අයත් හුදෙකලා කන්දක් වන දානිගල පිහිටා තිබෙන්නේ දිඹුලාගල ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසය තුළ කන්දේගම ග්‍රාමසේවා වසමේ. කන්දේගම කන්ද තමයි දානිගලට යාබදව තිබෙන්නේ. පොළොන්නරුවේ සිට අරලගංවිල-දෙහිඅත්තකණ්ඩිය පාරේ පැමිණ දිඹුලාගල පසුකොට, හා මහියංගනයේ සිට දෙහිඅත්තකණ්ඩිය පසු කොට අරලගංවිලට ළඟාවී දම්මින්න පසුකොට ගිය තැන මේ කන්ද තැනිතලාවෙන් ඉහළ නගින අන්දම දැකගත හැකියි. කන්දේගම ධනංජය රජමහා විහාර භූමිය එයට නුදුරුව පිහිටා තිබෙනවා. විහාර බිමේ සිට අඩි පාරක් ඔස්සේ යාමෙන් දානිගල කන්දට නැගීමට පුළුවන්. පොළොන්නරුවේ සිට මේ වෙත දුර කි. මී. 46ක්. මාර්ග පහසුකම් හොඳින් තිබෙන නිසා කඳු පාමුලට පහසුවෙන් ළඟාවීමට දැන් අවස්ථාව ලැබී තිබෙනවා.
ඓතිහාසික පසුබිම
පුරාණ බෙදීම් අනුව තමන්කඩුව දිසාවේ එගොඩපත්තුවට මේ පෙදෙස අයත් වෙනවා. කන්දේගම සෙල්ලිපියේ "දානිගල" යන නමින් ද, ආරාම කෝටියක් පැවති බව අරුත්දෙන "කොට්ටියාරම්පත්තුව" යන නමින් ජනප්‍රවාදයේ ද මේ පෙදෙස ගැන සඳහන් වෙනවා. "අන්තර් ගංගා කලාපීය ප්‍රදේශය" යන නමින් මහාවංශයේ ද සඳහන් වන්නේ කන්දේගම කන්ද හා ඒ අවට ප්‍රදේශය යි. මේ අවට ස්වාභාවික ලෙන් රැසක් පිහිටා තිබෙන අතර පූර්ව ආරාමික භික්ෂුන් වාසය කළ ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වැනි සියවස පමණ කාලය නියෝජනය කරන බ්‍රාහ්මීය අක්‍ෂර සහිත කටාරම් කෙටූ ගල්ලෙන් හඳුනාගත හැකියි. කූටකන්ත තිස්ස (ක්‍රි. පූ. 42-20) රජ දවස සිට මහසෙන් (ක්‍රි. ව. 276-302) රජ දවස දක්වා විවිධ රජවරුන්ගේ පාලනය යටතේ සංවර්ධනය වී තිබෙනවා. දානිගල අවටින් හමුවූ නාග රූප සහිත මැටි මෙවලම් නිසා ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වැනි සියවසට පෙර නාග ගෝත්‍රික ජනයාගේ වාස භූමියක්ව පැවති බවට සමහර ඉතිහාසඥයන් මත පළ කරනවා.
පිටසක්වල කතා
මෙම ප්‍රදේශයේ අතීතයේ පටන් පිටසක්වළ ජීවීන් හා පිටසක්වළ යානා සම්බන්ධ සිද්ධීන් ගැන කියැවෙනවා. වසර කිහිපයකට පෙර දානිගලට ආසන්නව පිහිටි අරලගංවිල වෙල් යායකට වැටුණු උල්කාපාත කැබලි නිසාවෙන් රටේ ආන්දෝලනයක් හටගත්තා. බොහෝ විට රාත්‍රී අහසේ විවිධ එළි දර්ශනය වීම මෙහි ගම්වැසියන්ට සුලබ අත්දැකීමක් බව පැවසෙනවා. දීප්තිමත් ආලෝකයන්, සහ ගමන් ගන්නා ආලෝකයන් මෙම කඳු මුදුන හා අවට කඳු ආශ්‍රිතව සැරිසරන බව ගම්මුන් පවසනවා. නමුත් මේ කතාපුවත් විද්‍යාත්මකව සනාථ කිරීමක් නම් සිදුව නැහැ.
අපූරු හැඩය
දානිගල කියන්නේ අපූරු හැඩයක් සහිත කන්දක්. එය වක්‍රාකාර පර්වතයකින් සමන්විත අතර පර්වතය මත වනගහනය පැතිර ඇත්තේ ද වක්‍රාකාර රටාවකට බව ඩ්‍රෝන ඡායාරූපවලින් පේනවා. මේ නිසා මෙහි අද්භූත බලයක් ඇති බවටත්, පිටසක්වල බලපෑම් තිබෙන බවටත් කතා ගෙතී තිබෙනවා. තනි පර්වතයකින් සැදුණු කඳු මුදුනට පිවිසීම නම් දුෂ්කර චාරිකාවක්. කෙසේ වුවත් ත්‍රාසජනක චාරිකාවලට කැමති සංචාරකයින් මේ කන්ද තරණයට කැමැත්තක් දක්වනවා. කන්ද, පිහිටි බිමේ සිට අඩි දහසක් පමණ ඉහළට පැතිර යනවා. කඳු මුදුනට නැගීම නම් පැය දෙකක් පමණ ගතවන වැඩක්.
කඳු තරණය
කන්ද හරි අඩකටත් වැඩියෙන් එකම ගල් බිත්තියක් ලෙස වටේටම පැතිර තිබෙනවා. කඳු තරණයට ගම්වැසියන්ගේ සහයෝගය ලබාගත හැකිනම් වඩාත් පහසු යි. දානිගල කන්දට පිටුපසින් පිහිටි කුඩා අවශේෂ කඳු ගැටවල ඇති උමං හා ගුහා දානිගලට සම්බන්ධ බවටත් කතා පවතිනවා. මෙයට නුදුරින් පිහිටා තිබෙන්නේ මාදුරු ඔය ජාතික උද්‍යානය යි. මේ නිසා වන අලි තර්ජන ද ගම්මානයට අමුත්තක් නොවේ.
ධනංජය විහාර භූමියේ වම් පස කෙළවරින් වනයට පිවිසිය හැකි කුඩා අඩි පාර දිගේ ඉහළට ගමන් කරමින් කන්ද තරණය කිරීමට පුළුවන්. මෙහිදී කන්දේගම කන්ද සහ දානිගල කන්ද යන කඳු දෙකම ඔබට අවශ්‍ය නම් තරණය කිරීමට පුළුවන්.
කන්දේගම බුදු පිළිමය
කන්ද මඳක් තරණය කර යළිත් සීඝ්‍ර බෑවුමක් බැසීමෙන් පසු කන්දේගම කඳු බෑවුමේ පිහිටි පුරාණ නටබුන් බුදු පිළිමය දැකගත හැකියි. එය පිහිටි ලෙන දිගින් අඩි 80ක් ද පළලින් අඩි 25ක් ද වෙනවා. එය බදාමවලින් කළ සැතපෙන බුදු පිළිමයක්. එහි දිග අඩි 38.9ක්. පිදුරංගල, කුමන බඹරගල, ඔක්කම්පිටිය හබැස්ස පිළිම මෙන් මේ ප්‍රතිමාව ද අනුරාධපුර යුගයේ ඉදිකළ බව පේනවා. නිධන් හොරුන්ගේ විනාශය නිසා එයට විශාල ලෙස හානිවී තිබෙනවා. සැතපෙන පිළිමයේ සිරස නැහැ. නිදන් හොරු එහි බැඳ තිබූ පළලැති ගඩොල් බිත්ති ද කුඩුකර තිබෙනවා. පසෙකින් නිධන් සෙවීමට විශාල වළවල් ද හාරා තිබෙනවා.
මෙහි පිළිමයේ පාද අසල දකගත හැකි තවත් ගඩොල් බිත්තියකින් පෙනෙන්නේ ලෙන කොටස් දෙකකට බෙදා පිළිම ගෙවල් ඉදිකර තිබූ බව යි. පසුකාලීනව එම පිළිමය සම්පූර්ණයෙන් විනාශකර ඇති අතර අද දැකගත හැකිව තිබෙන්නේ ප්‍රතිමාවේ ආසනයේ ශේෂ පමණ යි.
බ්‍රාහ්මී සෛල්ලිපි
කන්දේගම කන්දේ ලෙන්වල තිබෙන පූර්ව බ්‍රාහ්මී සෙල්ලිපි 10ක් මහාචාර්ය පරණවිතාන පළකර තිබෙනවා. ඒවායේ සඳහන් වන්නේ ලෙන් කරවා භික්ෂූන්ට පූජා කිරීම ගැන යි. එසේ ලෙන් පූජා කළ පිරිස අතර ගම් ප්‍රධානිවරු, පරුමකවරු, ගම්පතිවරු, ආදායම් නිලධාරිවරු සිටිනවා. ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගයේ මේ පෙදෙස බෞද්ධ භික්ෂූන් රාශියක් වැඩ සිටි ආරාමයක් ලෙස පැවති බව සෙල්ලිපිවලින් හෙළිවෙනවා.
කඳු මුදුනේ ප්‍රහේලිකා
දානිගල කඳු මුදුන අංශක 90ක පමණ සීඝ්‍ර බෑවුමක් තමයි පිහිටා තිබෙන්නේ. වක්‍රාකාර පර්වතයේ ගැට්ට අසල ඇවිදීම නම් ඉතාමත් පරෙස්සමින් කළ යුතු වැඩක්. අක්කර 10ක් පමණ විශාල කඳු මුදුනේ මැද පෙදෙසේ උසින් වැඩි ගස් නැහැ. කැලය පිහිටියේ තරමක් දකුණට වන්නට යි. දානිගල කන්ද මත තණ පිටියක් වැනි ප්‍රදේශයක් පැතිර තිබෙනවා. උඩු ගුවන් කැමරාවක එය පෙනෙන්නේ වෘත්තකාර ධාවන පථයක් ලෙසයි. එයත් අද්භූත කතා කන්ද වටා ගෙතීමට හේතුවක්.
පර්වතය මතට පෙනෙන අලංකාර දර්ශනයේ ඉදිරියෙන් මාදුරු ඔය වනෝද්‍යානය සහ ජලාශය කැපී පෙනෙනවා. ඈතින් බමුණුගල කන්දත් දැකගත හැකියි. බමුණුගල කියන්නේ මාදුරු ඔය වනයේ පිහිටි අලංකාර හැඩයකින් යුත් කන්දක්. දිඹුලාගල කන්ද හා තවත් හුදෙකලා කඳුවැටි කිහිපයක් ද මේ දසුන අලංකාර කරනවා.
ප්‍රාථමික සිතුවම්
ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වැනි සියවසට පෙර කාලයකට අයත්යැ යි නිගමනය කළ හැකි, පුරාවිද්‍යාත්මකව වැදගත් ලෙන් කුරුටු චිත්‍ර කිහිපයක් කන්දේගම ලෙන්වල දැකගත හැකියි. මේවා ඉරි රටාවලින් පර්වත පෘෂ්ටය සූරා මතුකරගත් චිත්‍ර රටා යි. මාවනැල්ලේ අස්මඩල, අලව්වේ හක්බෙලිකන්ද ආදී සිතුවම් රටාවලට සමානත්වයක් දක්වනවා.
ධනංජය රජමහා විහාරයේ සිට උතුරු දෙසට වැටී ඇති අඩිපාරක් ඔස්සේ කන්දේගම කන්ද මුදුනට පිවිසීමෙන් සෙල් සිතුවම් පවතින ලෙන් පිහිටි ස්ථානයට ළඟාවීමට පුළුවන්. සිතුවම් සහිත ගල් ගුහාව හා ගල් ආවරණය පිහිටා ඇත්තේ කන්දේගම කන්ද මුදුනට ආසන්නයෙන්. ඒ වෙතට ගමන් කළ යුත්තේ දුෂ්කර ගිරි දුර්ග මාර්ගයක් ඔස්සේ යි.